تحصیل در ترکیه؛ مدارک، هزینه و شرایط برای ایرانیان

تحصیل در ترکیه

مقدمه: ترکیه با دانشگاه‌های مطرح و شهریه‌های نسبتاً مناسب، این روزها مقصد محبوب بسیاری از دانشجویان ایرانی است.

زندگی نسبتا ارزان، امکان تحصیل در دو قاره و شهرهای فرهنگی چون استانبول، آنکارا و ازمیر، و برنامه‌های بین‌المللی جذاب، همگی از دلایل اصلی علاقه‌ی ایرانیان به تحصیل در این کشور هستند.

مطابق آمار رسمی شورای آموزش عالی ترکیه (YÖK)، در سال تحصیلی ۲۰۲۲-۲۰۲۳ حدود ۲۲,۶۳۲ دانشجوی ایرانی در مقاطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری در دانشگاه‌های ترکیه تحصیل کردند.

این عدد در سال‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته است؛ به‌طوری که در سال ۲۰۱۳-۱۴ تنها حدود ۴۳۴۳ دانشجوی ایرانی حضور داشتند. جدول زیر روند رشد این تعداد را نشان می‌دهد:

جدول: تعداد دانشجویان ایرانی مقاطع کارشناسی تا دکتری در دانشگاه‌های ترکیه در بازه‌های زمانی مختلف.

مزایای تحصیل در ترکیه

• شهریه و هزینه کمتر: دانشگاه‌های دولتی ترکیه معمولاً شهریه‌ای بسیار پایین یا حتی رایگان دارند، خصوصاً در مقطع کارشناسی.
  شهریه‌های دانشگاه‌های خصوصی هم در مقایسه با کشورهای اروپایی و آمریکایی نسبتا مناسب است.
  به طور کلی، شهریه دوره‌های کارشناسی برای دانشجویان خارجی معمولاً بین ۱۰۰ تا ۴۰۰۰ یورو در سال متغیر است.
  هزینه‌های زندگی نیز به طور میانگین حدود ۴۰۰ تا ۶۵۰ یورو در ماه برآورد می‌شود که در مقایسه با اروپا بسیار اقتصادی است. (به عنوان مقایسه، هزینه زندگی دانشجو در کشورهای غربی اغلب دو برابر این مقدار است.)

• جایگاه علمی و کیفیت: ترکیه در سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیری در نظام آموزش عالی داشته و برخی دانشگاه‌های آن در رتبه‌بندی‌های جهانی جایگاه مناسبی کسب کرده‌اند.
  امکانات آموزشی متنوع و وجود اساتید بین‌المللی، امکان تحصیل به زبان‌های انگلیسی و ترکی، از دیگر مزایاست.
  بسیاری از دانشگاه‌های برتر ترکیه مانند دانشگاه فنی خاورمیانه (METU)، بوغازچی، استانبول، و آنکارا در سطح جهانی شناخته شده‌اند.

• تنوع برنامه‌ها و رشته‌ها: دانشجویان ایرانی معمولاً به رشته‌هایی مانند پزشکی و مهندسی علاقه‌مند هستند که در ترکیه امکانات بالایی وجود دارد.
  علاوه بر این، رشته‌های علوم انسانی و هنر (مثلاً تاریخ، ادبیات، زبان‌شناسی و هنر) نیز توجه بسیاری از دانشجویان را جلب کرده است.
  اکثر دانشگاه‌های ترکیه در مقطع تحصیلات تکمیلی (کارشناسی‌ارشد و دکتری) امکان پژوهش در حوزه‌های متنوع را فراهم می‌کنند.

• زندگی فرهنگی نزدیک: به لحاظ فرهنگی و جغرافیایی، ترکیه کشور نسبتاً نزدیکی به ایران است.
  دانشجویان ایرانی با اقامت در شهرهای بزرگ ترکیه می‌توانند هم‌زبان باشند و فضای فرهنگی متداول خود را حفظ کنند.
  همچنین، روابط سیاسی و علمی دو کشور تقویت شده و تبادلات دانشگاهی متعددی بین دانشگاه‌های ایران و ترکیه وجود دارد.
  به عنوان مثال، تقریباً نیمی از دانشجویان ایرانی مقیم ترکیه در استانبول به تحصیل مشغول‌اند.

شرایط پذیرش در مقاطع مختلف

مقطع کارشناسی

برای ثبت‌نام در دوره کارشناسی ترکیه، داشتن دیپلم دبیرستان همراه با ریزنمرات (ترجمه رسمی) الزامی است.

معمولاً پیش از پذیرش نهایی، دانشجویان باید در یکی از آزمون‌های ورودی شرکت کنند. رایج‌ترین آزمون، آزمون یوس (YÖS) است که توسط دانشگاه‌های دولتی برگزار می‌شود.

برخی دانشگاه‌های خصوصی نیز نمره آزمون‌های استاندارد بین‌المللی مانند SAT Subject را می‌پذیرند. معدل دیپلم و نمره آزمون ورودی نقش مهمی در اخذ پذیرش دارد.

در صورتی که دیپلم ایرانی شما معادل‌سازی نشده باشد، معمولاً نیاز به گرفتن گواهی معادلسازی (دنکلیک) از شورای آموزش عالی ترکیه (YÖK) است تا مدرک ایرانی شما مورد تأیید قرار گیرد.

مقطع کارشناسی ارشد

شرط پذیرش در مقطع ارشد معمولاً داشتن مدرک کارشناسی معتبر و ریزنمرات دانشگاهی است.

دانشگاه‌ها معمولاً براساس سوابق تحصیلی، معدل، و گاهی نیاز به ارائه پایان‌نامه کارشناسی، تصمیم می‌گیرند.

دانشجو باید توانایی زبان ترکی یا انگلیسی خود را با مدرکی مانند آیلتس/تافل (برای دوره‌های انگلیسی) یا گواهی تومر (برای دوره‌های ترکی) اثبات کند.

برخی رشته‌ها (به ویژه مهندسی و علوم پایه) ممکن است به آزمون‌های اختصاصی نیاز داشته باشند.

مقطع دکتری (Ph.D.)

برای پذیرش در مقطع دکتری، دانشجویان علاوه بر مدرک کارشناسی‌ارشد و معدل مناسب، معمولاً باید پروپوزال پژوهشی (طرح تحقیق) و دو یا سه توصیه‌نامه علمی ارائه دهند.

همچنین بسیاری از دانشگاه‌ها شرط تسلط زبانی را بررسی کرده و ممکن است آزمون‌های زبان یا مصاحبه علمی برگزار کنند.

داشتن مدرک آیلتس/تافل یا آزمون زبان ترکی دانشگاه (مثلاً تومر پیشرفته) معمول است. دریافت پذیرش در دکتری زمان‌بر است و تأیید نهایی ممکن است چند ماه طول بکشد.

مدارک لازم برای پذیرش و ویزا

برای اقدام به تحصیل در ترکیه، باید مدارک زیر را آماده کنید:

• مدرک دیپلم و ریزنمرات تحصیلی: اصل یا رونوشت برابر اصل (با ترجمه رسمی) برای مقاطع تحصیلات قبلی (دبیرستان برای کارشناسی، کارشناسی برای کارشناسی‌ارشد و دکتری).

• گواهی معادلسازی (Denklik): برای دانش‌آموختگان ایرانی که می‌خواهند مدارک تحصیلی‌شان در ترکیه معتبر شود، گرفتن مدرک معادلسازی از شورای آموزش عالی ترکیه الزامی است.

• گواهی پذیرش از دانشگاه: باید از یک دانشگاه ترکیه پذیرش رسمی (Letter of Acceptance) دریافت کنید. این پذیرش معمولاً نشان‌دهنده این است که شما با شرایط علمی و مالی مورد نیاز دانشگاه موافق هستید.

• مدرک زبان: اگر دوره‌ به زبان انگلیسی باشد، معمولاً IELTS یا TOEFL یا مدرک معادل لازم است. در دوره‌های ترکی معمولاً گواهی تومر (TOEFL ترکی) یا آزمون زبان ترکی مؤسسه‌های دانشگاهی (مانند ÖSYM) پذیرفته می‌شود.

• گذرنامه معتبر: پاسپورتی با اعتبار حداقل یک تا دو سال (با توجه به مدت دوره تحصیلی) الزامی است.

• عکس پرسنلی و فرم درخواست ویزا: چند قطعه عکس جدید و تکمیل فرم ویزای دانشجویی که از کنسولگری ترکیه باید دریافت کنید.

• گواهی سلامت و عدم سوء‌پیشینه: در برخی موارد نیاز به ارائه گواهی پزشکی مبنی بر سلامت جسمانی و گواهی عدم سوء‌سابقه کیفری (Police Clearance) باشد.

• وثیقه مالی: اثبات تمکن مالی یا دریافت بورسیه، از جمله مهم‌ترین مدارک در درخواست ویزا است. باید نشان دهید که توانایی پرداخت شهریه دانشگاه و هزینه‌های زندگی را دارید. گاهی گردش حساب بانکی یا ضمانت‌نامه مالی از سوی والدین/اسپانسر درخواست می‌شود. اگر بورسیه دریافت کرده‌اید، فتوکپی نامه بورسیه را نیز ضمیمه کنید.

• بیمه سلامت: داشتن بیمه درمانی بین‌المللی یا بیمه دانشجویی برای مدت تحصیل (حداقل یک سال) الزامی است.

مراحل اقدام و ویزا

۱. درخواست پذیرش از دانشگاه: ابتدا رشته و دانشگاه مورد نظر را انتخاب کرده و مدارک تحصیلی و مدرک زبان خود را به دانشگاه ارسال کنید.

اکثر دانشگاه‌های ترکیه این فرایند را به صورت آنلاین و غیرحضوری انجام می‌دهند. پس از تأیید اولیه، نامه پذیرش رسمی صادر خواهد شد.

۲. درخواست ویزای دانشجویی: پس از دریافت نامه پذیرش، شما باید به نزدیک‌ترین کنسولگری ترکیه در ایران برای ویزای تحصیلی مراجعه کنید.

شهروندان ایرانی برای ورود موقت تا ۹۰ روز به ترکیه نیاز به اخذ ویزا ندارند، ولی برای اقامت بیش از ۹۰ روز باید ویزای تحصیلی بگیرید یا پس از ورود، کارت اقامت دانشجویی دریافت کنید.

به خاطر داشته باشید که ورود با ویزای توریستی ترکیه و تبدیل آن به اقامت تحصیلی به هیچ وجه مجاز نیست. برای اطلاع بیشتر مقاله اقامت در ترکیه را مطالعه کنید.

۳. مدارک ویزا: هنگام مراجعه به سفارت/کنسولگری، کلیه مدارک بالا (نامه پذیرش، پاسپورت، عکس، بیمه و مدارک مالی) به همراه ترجمه آنها باید ارائه شود.

پس از مصاحبه و تأیید درخواست شما، ویزای دانشجویی معمولاً در چند هفته (حدود ۴-۸ هفته) صادر می‌شود. در این ویزا معمولاً مهر ورود ۹۰ روزه زده می‌شود.

۴. ورود به ترکیه و اخذ کارت اقامت: پس از ورود به ترکیه، حتماً ظرف ۳۰ روز باید درخواست کارت اقامت دانشجویی (Oturma İzni) دهید.

طبق قوانین اداره مهاجرت ترکیه، اگر بخواهید بیشتر از ۹۰ روز در ترکیه بمانید باید برای دریافت این کارت اقدام کنید.

فرآیند اقامت تحصیلی شامل تکمیل فرم‌های آنلاین، ارائه مدارک دانشگاهی، بیمه، اجاره‌نامه یا پذیرش در خوابگاه و پرداخت عوارض مربوط است. پس از تأیید، کارت اقامت شما تا پایان دوره تحصیلی معتبر خواهد بود.

۵. مقررات کار دانشجویی: به‌طور کلی، دانشجویان بین‌المللی در ترکیه اجازه کار حین تحصیل را ندارند.

در موارد خاص ممکن است با مجوز ویژه بتوانید حداکثر هفته‌ای ۲۴ ساعت کار کنید، ولی این نیازمند مجوز کار جداگانه از وزارت کار ترکیه است.

توصیه می‌شود تمرکز اصلی را روی تحصیل گذاشته و از کار غیرمجاز خودداری کنید.

هزینه‌ها و بورس‌ها

• شهریه دانشگاه: همان‌طور که گفته شد، شهریه دانشگاه‌های دولتی (مخصوصا رشته‌های دولتی) بسیار کم یا رایگان است.
  دانشگاه‌های خصوصی شهریه بالاتری دارند، اما حتی آنها نیز معمولا مبلغی زیر ۲۰۰۰۰ یورو در سال را طلب نمی‌کنند.
  مثلاً شهریه سالیانه دانشگاه‌های متوسط دولتی چیزی حدود ۳۰۰۰-۵۰۰۰ دلار است، درحالی‌که رشته‌هایی مثل پزشکی یا دندانپزشکی خصوصی ممکن است تا ۸۰۰۰-۱۲۰۰۰ دلار هزینه داشته باشند.
  برای مقایسه، شهریه تحصیل در برخی کشورهای اروپایی به راحتی به دو برابر این مقدار می‌رسد. بسیاری از دانشگاه‌ها نیز برای دانشجویان ممتاز تخفیف یا معافیت شهریه قائل می‌شوند.

• هزینه‌های زندگی: با احتساب اجاره خوابگاه یا مسکن، غذا و هزینه‌های روزمره، زندگی در ترکیه برای دانشجویان بین‌المللی معمولاً بین ۴۰۰ تا ۶۵۰ یورو در ماه است.
  هزینه خوابگاه‌های دولتی دانشجویی حدود ۲۰ تا ۱۰۰ یورو در ماه، خوابگاه‌های خصوصی ۱۵۰ تا ۲۵۰ یورو و اجاره آپارتمان از حدود ۶۸ تا ۲۸۳ یورو متغیر است.
  هزینه خوراک، حمل‌ونقل و تفریح نیز به نسبت ارزان است (برای مثال قیمت هر وعده غذا در سلف دانشگاه حدود ۰٫۳۰ تا ۱٫۱۵ یورو). ضمناً دانشجویان بین‌المللی می‌توانند از تخفیف‌های فرهنگی و حمل‌ونقل عمومی بهره‌مند شوند.

• بورس تحصیلی و کمک‌هزینه: دولت ترکیه و مؤسسات مختلف بورس‌های متنوعی ارائه می‌دهند.
  یکی از مهم‌ترین آنها برنامه بورسیه‌ ترکیه (Türkiye Scholarships) است که شهریه را پوشش داده و خوابگاه و بیمه درمانی و حتی بلیت رفت‌وبرگشت ارائه می‌دهد.
  بر اساس اطلاعات رسمی این برنامه، دانشجویان مقطع کارشناسی ماهیانه ۴۵۰۰ لیر، ارشد ۶۵۰۰ لیر و دکتری ۹۰۰۰ لیر کمک‌هزینه دریافت می‌کنند.
  علاوه بر آن، کمک‌هزینه ویژه‌ای نیز به دانشجویان ممتاز با نمره بالا تعلق می‌گیرد. بسیاری از دانشگاه‌های ترکیه هم خود مستقل بورس‌هایی برای پوشش بخشی از شهریه و هزینه زندگی در نظر می‌گیرند.

آمار و تحلیل

همان‌طور که گفته شد، تعداد دانشجویان ایرانی در ترکیه روند صعودی داشته است. بررسی منابع رسمی نشان می‌دهد که ترکیه پس از سوریه و آذربایجان، سومین کشور اصلی مبدأ دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه‌های ترکیه است. در سال ۲۰۲۲-۲۳ بیش از ۲۲ هزار ایرانی در مقاطع مختلف تحصیل می‌کنند که حدود ۵۵٪ آنها را زنان تشکیل می‌دهند. نمودار زیر روند صعودی این جمعیت را در سال‌های اخیر نشان می‌دهد:

* (نمودار: رشد تعداد دانشجویان ایرانی در ترکیه در سال‌های اخیر؛ داده‌ها از YÖK)

گذشته از اعداد کلی، ایرانیان بیشتر در شهرهای بزرگی چون استانبول، آنکارا، ازمیر و شهرهای مرزی شرق ترکیه تحصیل می‌کنند. مطالعات میدانی نشان می‌دهد که رشته‌های پزشکی و مهندسی جزو محبوب‌ترین گزینه‌ها برای ایرانی‌ها در ترکیه است (ترکیه تقریباً در تمام دانشگاه‌های خود دانشکده پزشکی دارد). این علاقه‌مندی نیز با تقاضای بالای پزشکان در ایران و بازار کار مناسب پزشکی در ترکیه ارتباط دارد.

تجربیات واقعی دانشجویان لایزرو در ترکیه

۱. تجربه «سارا» – کارشناسی مهندسی مکانیک در دانشگاه خاورمیانه‌ای آنکارا

«وقتی حدود یک ماه از شروع کلاس‌ها گذشت، تازه داشتم با لحن استادان ترکیه‌ای کنار می‌آمدم. اوایل، لهجه ترکی استادان در کلاس‌های مهندسی برایم مثل یک معمای صوتی بود! اما وقتی چند جلسه پیگیر شدم و کنار هر جمله، زیرنویس فارسی درس را در گوشی‌ام باز می‌کردم، همه چیز دستم آمد.

بزرگ‌ترین چالش من پیدا کردن خوابگاه مناسب بود. چون خوابگاه‌های دولتی ظرفیت کمی دارند و صف انتظار طولانی است، مجبور شدم برای ماه اول در یک خانه اشتراکی با دو دانشجوی ترک زندگی کنم. این تجربه در نهایت اتفاق خوبی بود: هم زبانم قوی‌تر شد و هم چند دوست خوب پیدا کردم.

ناگهان متوجه شدم که سطح آزمایشگاه‌های دانشکده چند قدم از آنچه در ایران دیده‌ام بالاتر است؛ دستگاه‌های صنعتیِ CNC و پرینترهای سه‌بعدی برای جلسات کارگاهی به‌وفور در دسترس بود. همین باعث شد پروژه‌ کارشناسی‌ام را با اعتمادبه‌نفس بیشتری آغاز کنم.

در پایان ترم اول، یک جشن کوچکی بین دوستان ایرانی و ترک گرفتیم و از همان‌جا مطمئن شدم که این انتخاب، بهترین تصمیمِ تحصیلی و زندگی‌ام تا امروز بوده.»

۲. تجربه «امیررضا» – کارشناسی‌ارشد مدیریت بازرگانی در دانشگاه استانبول

«اولین چیزی که توجه من را جلب کرد، سیستم آموزشی بحث‌محورِ دوره‌های MBA بود. استادان بیشتر دوست دارند با طرح کیس‌های واقعی از شرکت‌های کارپت ترکیه‌ای و بین‌المللی بحث کنند تا فقط جزوه بخوانیم. در یکی از کلاس‌ها، من یک مدل بازاریابی برای یک برند پوشاک ترکیه‌ای ارائه دادم و همین ارائه در جمع ۵۰ نفری، باعث شد از پایان‌نامه‌ام به عنوان پیشنهاد عملی برای آن شرکت دعوت شوم!

فرآیند اخذ کتابخانه دیجیتال دانشگاه هم عالی بود: دسترسی به هزاران مقاله و کتاب الکترونیک از نشریات بین‌المللی. شب‌ها می‌نشستم در کافی‌شاپ دانشگاه و با یک فنجان چای ترکی، تمام مقاله‌های منابع‌ِ پروپوزالم را مرور می‌کردم.

دوستان زیادی از کشورهای مختلف دارم: از آلمان، ایران، عربستان و حتی فیلیپین. همین محیط چندفرهنگی باعث شده بحث‌های کلاسی‌مان بسیار غنی و جذاب باشد. در ترم دوم به‌واسطه یک پروژه گروهی با دو دانشجوی ترک، توانستم برای دوره کارآموزی یک شرکت لجستیکی ترکیه‌ای پذیرفته شوم. تجربه‌ای که پل ورودم به بازار کار ترکیه شد.

تنها نکته‌ای که گاهی دلم را می‌گیرد، دلتنگیِ خانواده است. اما با تماس‌های تصویری هفتگی و مهمانی‌های کوچکِ دوستان، این حس کمتر می‌شود و تمرکزم روی پایان‌نامه‌ام هر روز بیشتر می‌شود.»

۳. تجربه «مهتاب» – دکتری علوم زیستی در دانشگاه بوغازچی استانبول

«وقتی برای دکتری اپلای کردم، هدف اصلی‌ام کار روی پروژه‌های ژن‌درمانی بود. بعد از قبولی، اولین ترم را صرف آشنایی با آزمایشگاه و تعیین پروژه پژوهشی‌ام کردم. اساتید راهنمایم ترکیه‌ای و آلمانی بودند و هر هفته جلسات مشترکی با آنها داشتم.

مهم‌ترین نقطه قوت آزمایشگاه‌مان، دسترسی به شبکه‌ علمی گسترده‌ای است که با دانشگاه‌های اروپا برقرار شده. من ماه گذشته به‌واسطه این همکاری‌ها، پنج روز در لابراتوار دانشگاه مونیخ کار کردم و اطلاعات ارزشمندی برای مقاله‌ای که در ژورنال بین‌المللی می‌خواهیم چاپ کنیم، جمع‌آوری کردم.

کار دکتری فشار زیادی دارد؛ اما وجود گروه پشتیبان دانشجویان دکتری (PhD Support Group) در دانشکده، دوره‌های کارگاهی برای آموزش روش‌های آماری و نرم‌افزارهای بیوانفورماتیک و حتی کلاس‌های تقویتی زبان انگلیسی و ترکی را رایگان برگزار می‌کند. این کمک‌ها باعث شد که در نوشتن فصل اول پایان‌نامه خیالم راحت باشد.

زندگی شخصی‌ام نیز رنگ و بوی دیگری گرفته: هفته‌ای یک بار در جلسات «انتقال فرهنگ‌» شرکت می‌کنم که ایرانی‌ها و ترک‌ها درباره هنر، موسیقی و ادبیات همدیگر صحبت می‌کنند. این جلسات کمک بزرگی به حفظ روحیه و افزایش انگیزه‌ام بود.

هر زمان که احساس خستگی می‌کنم به بالکن اتاقم نگاه می‌کنم؛ منظره بسفر و پلی که اروپا را به آسیا وصل می‌کند، همیشه یادآور هدف بزرگم است: رساندن علم و تحقیقاتم به سطح جهانی.»

نتیجه‌گیری

تحصیل در ترکیه برای دانشجویان ایرانی با ارائه فرصت‌های آموزشی مناسب و هزینه‌های معقول، روزبه‌روز جذاب‌تر می‌شود. با پیروی از مراحل مشخصِ اخذ پذیرش و ویزا و آماده‌سازی مدارک لازم، می‌توانید به‌راحتی مسیر تحصیل در دانشگاه‌های ترکیه را پیش بگیرید.

شرکت مهاجرتی لایزرو به عنوان همراه شما این راه را تسهیل می‌کند و می‌توانید در تمامی مراحل پذیرش، اخذ ویزا و مسکن در کنار شما باشد.

داشتن روحیه ماجراجویی و علاقه‌مندی به یادگیری زبان و فرهنگ جدید، کلید موفقیت شما در این سفر تحصیلی خواهد بود. بی‌تردید ترکیه با تاریخ غنی و دانشگاه‌های پویا می‌تواند سکوی پرتاب خوبی برای آینده علمی شما باشد.

منابع: آمار و اطلاعات ارائه‌شده در این مقاله از منابع رسمی ترکیه مانند شورای آموزش عالی (YÖK) و وبسایت‌ها و گزارش‌های بین‌المللی معتبر استخراج شده‌اند.

در صورتی که به اطلاعات بیشتر نیاز دارید یا سوالات تخصصی‌تری دارید، کارشناسان لایزرو آماده پاسخگویی به شما هستند.